نقد و بررسی منابع تاریخی فدک و سقیفه تا سده پنجم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی Released under (CC BY-NC 4.0) license I Open Access I

نویسنده

استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

شناخت منابع و نقد و اهمیت و ارزش آنها در تاریخ، راه پژوهش های علمی را مفتوح می سازد. حادثه سقیفه و فدک نقطه عطفی است برای تعیین حدود میان مذاهب اسلامی و ریشه در حیات اجتماعی مسلمین از پیش از بعثت و هجرت رسول الله صلی الله علیه و آله دارد. این وقایع با اواخر عمر رسول خدا صلی الله علیه و آله همراه بود و اخباریان گزارش این دوحادثه را به اشکال مختلف تک نگاری و یا در لابلای منابع صدر اسلام نگاشته اند. مورخان از سده دوم کتب مستقلی به نام السقیفه و یا السقیفه و فدک یا السقیفه و بیعة ابوبکر تا اوائل سده چهارم تدوین کرده بودند ولی طی ادوار مختلف این منابع مفقود شده است. لذا این سوال پبش می آید که با فقدان این تک نگاری ها، منابع آگاهی از حادثه سقیفه و فدک کدامند؟ این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی به این سوال پاسخ خواهد داد که با فقدان منابع مستقل در باره ماجرای سقیفه و فدک پس منابع آگاهی از این دو حادثه کدام هستند و ارزش و اهمیت آنهاچیست؟
بدین سان حادثه سقیفه و فدک از سوی اخباریان و مورخان مورد توجه بود و تک نگاری های مستقل در این باره نگاشته شده بود ولی در گذر زمان ازسده هشتم هجری به بعد اثری از آنها نیست. ولی اطلاعات موثق و مفیدی در منابع و کتب سیره و مغازی، الطبقات، نسب، فتوح، محلی، حدیثی، کلامی تاریخی، تاریخ‌های عمومی، تاریخ الخلفا و تاریخی فرهنگی یافت می شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Criticism and study of historical sources of Fadak and Saqifa until the fifth century of Hijri

نویسنده [English]

  • Asghar Montazerolghaem
Professor, History Department, University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Understanding the sources and their criticism and importance and value in history opens the way for scientific research. The incident of Saqifa and Fadak is a turning point for determining the boundaries between Islamic sects and has its roots in the social life of Muslims since before the mission and migration of the Messenger of Allah (peace be upon him and his family). These events were associated with the end of the life of the Messenger of Allah (peace be upon him and his family), and the chroniclers have written the report of these two incidents in various forms of monographs or in the midst of the sources of early Islam. Historians had compiled independent books called Saqifa or Saqifa and Fadak or Saqifa and the Pledge of Allegiance to Abu Bakr from the second century until the early fourth century, but these sources have been lost during different periods. Therefore, the question arises: with the lack of these monographs, what are the sources of knowledge about the Saqifa and Fadak incidents?
This article will use a descriptive and analytical method to answer the question: Given the lack of independent sources about the events of Saqifa and Fadak, what are the sources of information about these two incidents and what is their value and importance?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saqifa
  • Fadak
  • Historiography
  • Historical Sources
  • Fateme Zahra

   

 

This is an open access article distributed under the following Creative Commons license: Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0)

  1.  

    1. آقا بزرگ طهرانی(1408)الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
    2. آیینه‌وند، صادق(1377) علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و فرهنگی.
    3. ابن خلدون عبدالرحمن بن محمد( 1391هجری )مقدمه، بیروت، موسسه الأعلمی للمطبوعات،
    4. اربلی(1426) کشف الغُمه فی معرفة الائمه، تحقیق علی الفاضلی، تهران، مرکز الطباعة و النشر للمجمع العالمی لاهل البیت.
    5. استنفورد مایکل(1384)در آمدی بر تاریخ پژوهی، ترجمه مسعود صادقی، تهران، دانشگاه امام صادق و سمت
    6. ابن شبّه بصری،(1368)تاریخ المدینة المنوره، تصحیح فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر.
    7. اصفهانی ابوالفرج(1408) مقاتل الطالبییّن تحقیق احمد صقر، بیروت، منشورات الاعلمی للمطبوعات،
    8. بلاذری احمد بن یحیی(1978) فتوح البلدان، تصحیح رضوان محمد رضوان، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    9. روزنتال فرانتس(1368) تاریخ تاریخ نگاری در اسلام، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
    10. زُهری محمد بن مسلم شهاب (1980) مغازی النبویه تحقیق سهیل الزَکار، بیروت، دارالفکر.
    11. زبیر بن بکّار(1972) الاخبار الموفقیات، تحقیق سامی مکی العانی، بغداد، مکتبة العانی.
    12. سجادی صادق و عالم زاده‌هادی، (1375) تاریخنگاری در اسلام، تهران، سازمان سمت.
    13. سخاوی(1368)الاعلان بالتوبیخ لمن ذم اهل التاریخ، تحقیق فرانتس روزنتال، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
    14. صدوق محمد بن حسین بابویه قمی(1362ش)، معانی الاخبار، قم، انتشارات اسلامی.
    15. طبری محمد بن جریر(1409)الرسل و الملوک، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
    16. طبری، محمد بن جریر بن رستم طبری( 1413 ) دلائل الامامه، قم، موسسه البعثة.
    17. طوسی محمد(1394) تلخیص الشافی، حققه و علق علیه حسین بحرالعلوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
    18. قرطبی ابن عبدالبر(1328) الاستیعاب فی اسماء الاصحاب، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی.
    19. کلینی محمد یعقوب(1372)الکافی، ترجمه شیخ محمد باقر کمره ائی، تهران،انتشارات اُسوه.
    20. مسعودی ابوالحسن علی بن الحسین(1948) مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق محمد محی الدّین عبدالحمید، بیروت، دارالمعرفة.
    21. مسعودی(1365)التبیه و الاشراف، ترجمه مرتضی پاینده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
    22. مسعودی(1409) اثبات الوصیه لعلی بن ابی طالب، بیروت، دار الاضواء.
    23. مطهر بن طاهر مقدسی(1374) البدء و التاریخ(آفرینش و تاریخ)، ترجمه و تعلیقات محمد رضاشفیعی کدکنی، تهران، نشر آگه.
    24. مفید محمد بن محمد بن نعمان بغدادی(1367) نبرد جمل، ترجمه و تحشیه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی.
    25. النجاشی ابوالعباس احمد بن علی(1413)رجال، قم، موسسه النشر الاسلامی

    آوانگاری منابع

    1. Aghabozorg Tehrani, M. (1989). Al-Dhari’ah ila Tasaneef al-Shi’ah. Qom: Ismailian Press Institute.
    2. Ayinevand, S. (1998). The Science of History in the Context of Islamic Civilization. Tehran: Research Institute for Humanities and Cultural Studies.
    3. Ibn Khaldun, A. R. (2012). Muqaddimah. Beirut: Al-‘Ilmi Press.
    4. Arabili. (2005). Kashf al-Ghummah fi Ma’rifat al-A’immah (A. Al-Fadhli, Ed.). Tehran: Printing & Publishing Center of the World Assembly of Ahl al-Bayt.
    5. Stanford, M. (2005). Introduction to Historical Research (M. Sadeghi, Trans.). Tehran: Imam Sadeq University & SAMT.
    6. Ibn Shabah Basri. (1989). Tarikh al-Madinah al-Munawwarah (F. Shaltut, Ed.). Qom: Dar al-Fikr.
    7. Al-Isfahani, A. F. (1989). Maqatil al-Talibiyyin (A. Saqr, Ed.). Beirut: Al-‘Ilmi Press.
    8. Baladhuri, A. B. Y. (1978). Futuh al-Buldan (R. M. Radwan, Ed.). Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah.
    9. Rosenthal, F. (1989). History of Historiography in Islam (A. Azad, Trans.). Mashhad: Astan Quds Razavi Publications.
    10. Al-Zuhri, M. B. M. S. (1980). Al-Maghazi al-Nabawiyyah (S. Al-Zakkar, Ed.). Beirut: Dar al-Fikr.
    11. Zubayr ibn Bakkar. (1972). Al-Akhbar al-Muwafaqiyyah (S. M. Al-Ani, Ed.). Baghdad: Al-Ani Library.
    12. Sajjadi, S., & Alamzadeh, H. (1996). Historiography in Islam. Tehran: SAMT.
    13. Sakhawi. (1989). Al-I’lan bi al-Tawbikh liman Dhamma Ahl al-Tarikh (F. Rosenthal, Ed.; A. Azad, Trans.). Mashhad: Astan Quds Razavi Publications.
    14. Saduq, M. B. H. B. Q. (1983). Ma’ani al-Akhbar. Qom: Islamic Publications.
    15. Tabari, M. B. J. (1989). Al-Rusul wa al-Muluk. Beirut: Al-‘Ilmi Press.
    16. Tabari, M. B. J. (1994). Dalail al-Imamah. Qom: Al-Ba’thah Institute.
    17. Tusi, M. (2015). Talkhis al-Shafi (H. Bahr al-Ulum, Ed.). Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyyah.
    18. Qurtubi, I. B. A. (1949). Al-Isti’ab fi Asma’ al-As-hab. Beirut: Dar al-Ihya’ al-Turath al-Arabi.
    19. Kulayni, M. Y. (1993). Al-Kafi (Sh. M. B. Kamarei, Trans.). Tehran: Osveh Publications.
    20. Mas’udi, A. H. A. B. H. (1948). Muruj al-Dhahab wa Ma’adin al-Jawhar (M. M. Abd al-Hamid, Ed.). Beirut: Dar al-Ma’rifah.
    21. Mas’udi. (1986). Al-Tanbih wa al-Ishraf (M. Paeindeh, Trans.). Tehran: Elmi va Farhangi Publications.
    22. Mas’udi. (2009). Athbat al-Wasiyyah li Ali ibn Abi Talib. Beirut: Dar al-Adwa’.
    23. Muqaddasi, M. B. T. (1995). Al-Bada’ wa al-Tarikh (Creation and History) (M. R. Shafiee Kadkani, Trans. & Notes). Tehran: Agah Publishing.
    24. Mofid, M. B. M. N. B. (1988). Battle of Jamal (M. Mahdavi Damghani, Trans. & Ed.). Tehran: Ney Publishing.
    25. Al-Najashi, A. B. A. A. (1994). Rijal. Qom: Islamic Publishing Institute.