کتاب امالی؛ بازنمایی جایگاه و شخصیت حضرت زهرا(س) در منظومۀ فکری شیخ طوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی Released under (CC BY-NC 4.0) license I Open Access I

نویسندگان

گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

در روند تثبیتِ اختصاصِ عنوانی مستقل در کتب اهل بیت‌نگاری مولفان امامی به زندگی حضرت زهرا(س)، میراث اندیشگانی علمای امامی پیشین و نگاه آنان به شخصیت و جایگاه آن حضرت موثر بوده‌است. با در نظر داشتن دو امرِ تاثیر شیخ طوسی(م.460ق) بر اندیشمندان پس از خود در حوزه‌های مختلف و برگزاری مجالس املاء او در شهر نجف، در اوج پختگیِ فکری و شکل‌گیری نظام عقیدتی‌اش، بررسی چگونگی بازنمایی شخصیت و جایگاه حضرت زهرا(س) در کتاب امالی او، مسالۀ اصلی مقالۀ حاضر را شکل داده‌است.
نتیجۀ این پژوهش متن‌محور که به روش تاریخی انجام گرفته نشان می‌دهد که شیوۀ گزینش و نقل روایات توسط شیخ الطائفه، یعنی توجه دادن مخاطبان به ابعاد شخصیتی حضرت فاطمه(س)، برجسته‌سازی فضائل ایشان، دفاع آن حضرت(س) از حق امیرالمومنین(ع) برای خلافت و جانشینی؛ و پیوند این امر با مظلومیت ایشان پس از رحلت پیامبر خدا(ص)، توجه مخاطبانِ حاضر در مجالس املاء او و خوانندگان فردای اثرش را به جایگاه و شخصیت حضرت زهرا(س) معطوف داشت و در بسط اهل بیت‌نگاری شیعیان به زندگانی چهارده معصوم(ع) موثر بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Amali: Representation of the Position and Personality of Hazrat Zahra (A.S) in Sheikh Tusi's Intellectual System

نویسندگان [English]

  • Zahra Yousefi
  • Leila Najafian Razavi
Department of History, Facultyof Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Amali: Representation of the Position and Personality of Hazrat Zahra (A.S) in Sheikh Tusi's Intellectual System
intellectual legacy of previous Imami scholars and their views on the personality and status of Hazrat Zahra (PBUH) has been influential in establishing an independent title in the books of Imami authors on the life of her (A.S). Considering the two factors of Sheikh Tusi's (d. 460 AH) influence on later scholars in various fields and the holding of his Amali’s sessions in the city of Najaf, at the peak of his intellectual maturity and the formation of his ideological system, examining how the personality and position of Hazrat Zahra (A.S) are represented in his Amali, has formed the main issue of the present article.
The results of this text-based research, which was conducted using a historical method, show that the method of selecting and narrating narrations by Sheikh Tusi, namely, drawing the audience's attention to the personal dimensions of Hazrat Fatima (A.S), highlighting her virtues, defending the right of Imam ‘Ali (A.S) to caliphate and succession; and linking this to his oppression after the death of the Prophet (PBUH), focused the attention of the audience present at his Amali sessions and the readers of his book on the status and personality of Hazrat Zahra (A.S) and was effective in expanding the Shiite Ahl-albayt's writing to the lives of the Fourteen Masoum (A.S).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sheikh Tusi
  • Hazrat Zahra (A.s)
  • Najaf
  • Amali
  • Imami Shiism
  • Virtue Writing

Publisher: University of Tabriz       Copyright © The Authors   

   

 

This is an open access article distributed under the following Creative Commons license: Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0)

مراجع

  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. آقابزرگ‌‌تهرانی، محمدمحسن، (1360ش)، زندگی‌‌نامه شیخ طوسی، ترجمه علیرضا میرزامحمد و سیدحمید طبیبیان، تهران: فرهنگستان ادب و هنر ایران.
    3. ابن‌‌جوزی، عبدالرحمن بن‌‌علی، (1357ش)، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، حیدرآباد دکن: دایره المعارف العثمانیه.
    4. ابن‌‌شهرآشوب، محمد بن‌‌علی، (1393ش)، معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعه و اسماء المصنفین منهم قدیما و حدیثا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    5. ابن‌‌کثیر دمشقی، حافظ ابوالفداء، (1408ق)، البدایه و النهایه، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    6. احمدیان‌‌شالچی، نسرین، (1379ش)، «جغرافیای تاریخی نجف اشرف»، مشکوه، ش 68 و 69، صص 96-110.
    7. انصاری قمی، محمدرضا، (1373ش)، «امالی شیخ طوسی»، کیهان اندیشه، ش 56، صص 154-161.
    8. تفضلی، آذر، مهین فضایلی‌‌جوان، (1372ش)، فرهنگ بزرگان اسلام و ایران، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
    9. چلونگر، محمدعلی، اصغر منتظرالقائم و بهاءالدین قهرمانی‌‌نژادشایق، (1393ش)، «بررسی تحلیلی و مقایسه‌‌ای جایگاه کتب امالی در تاریخنگاری مقتل»، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا، سال 11، ش2، صص31-52.
    10. حاج‌‌منوچهری، فرامرز، (1380ش)، «امالی»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر سیدمحمدکاظم موسوی‌‌بجنوردی، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، صص 132-134.
    11. حلی، حسن‌‌بن‌‌علی‌‌، (1342ش)، الرجال، تهران: دانشگاه تهران.
    12. دوانی، علی، (1386ش)، هزاره شیخ طوسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    13. سبکی، عبدالوهاب بن‌‌علی، (بی‌‌تا)، طبقات الشافعیه الکبری، قاهره: دارالاحیاء الکتب العربیه.
    14. سیاوشی،کرم، جواد محمدی، (1394ش)، «امالی نویسی در تاریخ حدیث شیعه»، شیعه‌‌شناسی، سال سیزدهم، ش 49، صص 207-224.
    15. شال، احمدخلیل، (1435ق)، «دعوه: الامالی و المجالس فی الحیاه العلمیه عند المسلمین»، الوعی الاسلامی، سال 51، ش 590، صص 16-18.
    16. شوشتری، قاضی‌‌نورالله، (1375ش)، مجالس المومنین، بی‌‌جا: چاپ اسلامیه.
    17. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، (1413ق)، الامالی، تهران: کتابچی.
    18. صفدی، خلیل‌‌بن‌‌ابیک، (1974م)، الوافی بالوفیات، بیروت: دارالنشر فرانز شتاینز.
    19. طوسی، محمد‌‌بن‌‌حسن، (1414ق)، الامالی، قم: دارالثقافه.
    20. (1388ش)، امالی، مترجم صادق حسن‌‌زاده، قم: اندیشه ‌‌هادی.
    21. (1390ش)، تهذیب الاحکام، به تحقیق علی‌‌آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    22. (1363ش)، الرسائل العشر، قم: موسسه نشر اسلامی.
    23. (1413ق)، تفسیر تبیان، قم: موسسه نشر اسلامی.
    24. (1400ق)، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران: مکتبه جامع چهل ستون.
    25. قمی، عباس، (1368ش)، الکنی و الالقاب، تهران: مکتبه الصدر.
    26. کمپانی‌‌زارع، مهدی، (1392ش)، طوسی‌‌پژوهی، تهران: خانه کتاب.
    27. معارف، مجید، حامد قاسمی، (1389ش)، «شیخ طوسی و کتاب الامالی»، منهاج، سال 6، ش 11، صص 7-23.
    28. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، (1413ق)، الامالی، تصحیح علی اکبر استاد ولی و علی اکبر غفاری، کنگره شیخ مفید، قم: بی‌‌نا.
    29. موسوی‌‌خوانساری، محمدباقر، (1390ش)، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم: دهاقانی.
    30. مهدوی‌‌دامغانی، محمود، (1357ش)، «الامالی»، نشریه مطالعات اسلامی، ش 26 و 27، صص 130- 147.
    31. نجفیان رضوی، لیلا، (1394ش)، تکوین، تداوم و تحول تاریخ نگاری شیعه امامیه از آغاز تا 656ه، رساله دکتری به راهنمایی دکتر حسن حضرتی، دانشگاه تهران.
    32. یوسفی، زهرا، (1399ش)، عوامل موثر بر شیوه‌‌ی گزینش و نقل روایت‌‌های تاریخی در امالی شیخ‌‌طوسی، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر لیلا نجفیان رضوی، دانشگاه فردوسی مشهد. نام خانوادگی نویسنده، نام، سال انتشار، عنوان اثر، مصحح (مترجم...)، محل انتشار، ناشر.

    آوانگاری منابع

    1. Qur’an.
    2. Aghabozorg-Tehrani, M. M. (1981). Biography of Sheikh Tusi (A. MirzaMohammad & S. T. Tabibian, Trans.). Tehran: Academy of Persian Language and Literature.
    3. Ibn Jowzi, A. b. A. (1978). Al-Muntazam fi Tarikh al-Muluk wa al-Umam. Hyderabad Deccan: Encyclopaedia of the Ottoman Empire.
    4. Ibn Shahr Ashub, M. b. A. (2014). Ma‘alem al-Ulama fi Fihrist Kutub al-Shi‘a wa Asma’ al-Musannifin minhum Qadiman wa Hadithan. Tehran: Elmi va Farhangi Publishing.
    5. Ibn Kathir, H. A. (1987). Al-Bidaya wa al-Nihaya. Beirut: Dar al-Ihya al-Turath al-Arabi.
    6. Ahmadian-Shalchi, N. (2000). “Historical Geography of Najaf al-Ashraf.” Mashkuh, (68–69), 96–110.
    7. Ansari-Qomi, M. R. (1994). “Amali of Sheikh Tusi.” Keyhan Andisheh, (56), 154–161.
    8. Tafazzoli, A., & F. F. Javan. (1993). Encyclopedia of Islamic and Iranian Scholars. Mashhad: Islamic Research Foundation.
    9. Chelougar, M. A., Montazer al-Ghaem, A., & Ghahramani-Nejad, B. (2014). “Analytical and Comparative Study of Amali Books in Maktub Historiography.” Journal of Quranic and Hadith Studies, 11(2), 31–52.
    10. Haj-Manouchehri, F. (2001). “Amali.” In S. M. K. Bejnordi (Ed.), Encyclopaedia of Islam (pp. 132–134). Tehran: Center for Encyclopaedia of Islam.
    11. Hilli, H. b. A. (1963). Al-Rijal. Tehran: University of Tehran.
    12. Duwani, A. (2007). Millennium of Sheikh Tusi. Tehran: Amir Kabir Publishing.
    13. Subki, A. W. b. A. (n.d.). Tabaqat al-Shafi‘iyya al-Kubra. Cairo: Dar al-Ihya al-Kutub al-Arabiya.
    14. Siavoshi, K., & Mohammadi, J. (2015). “Amali Writing in Shi‘a Hadith Historiography.” Shi‘a Studies, 13(49), 207–224.
    15. Shal, A. K. (2014). “Al-Amali and Al-Majalis in the Scientific Life of Muslims.” Al-Wa‘i al-Islami, 51(590), 16–18.
    16. Shushtari, Q. N. (1996). Majalis al-Mu’minin. [No place]: Islamia Press.
    17. Saduq, M. b. A. b. B. (1993). Al-Amali. Tehran: Ketabchi.
    18. Safdi, K. b. A. (1974). Al-Wafi bil-Wafayat. Beirut: Dar al-Nashr Franz Stein.
    19. Tusi, M. b. H. (1995). Al-Amali. Qom: Dar al-Thaqafa.
    20. (2009). Amali (S. Hasan Zadeh, Trans.). Qom: Andisheh Hadi.
    21. (2011). Tahdhib al-Ahkam (A. Akhundi, Ed.). Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
    22. (1984). Al-Rasa’il al-‘Ashr. Qom: Islamic Publishing Institute.
    23. (1993). Tafsir Tabiyaan. Qom: Islamic Publishing Institute.
    24. (2021). Al-Iqtisad al-Hadi ila Tariq al-Rashad. Tehran: Maktabeh Jame‘ Chehel Stoon.
    25. Qomi, A. (1989). Al-Kunni wa al-Alqab. Tehran: Maktabeh al-Sadr.
    26. Zare’, M. (2013). Tusi Studies. Tehran: Khaneh Ketab.
    27. Ma‘aref, M., & Ghasemi, H. (2010). “Sheikh Tusi and the Book of Al-Amali.” Minhaj, 6(11), 7–23.
    28. Mofid, M. b. M. b. N. (1993). Al-Amali (A. A. Ostadvalli & A. A. Ghafari, Eds.). Qom: Sheikh Mofid Congress.
    29. Mousavi-Khansari, M. B. (2011). Rawdat al-Jannat fi Ahwal al-Ulama wa al-Sadat. Qom: Dahagani.
    30. Mahdavi-Damghani, M. (1978). “Al-Amali.” Islamic Studies Journal, (26–27), 130–147.
    31. Najafian-Razavi, L. (2015). Formation, Continuity, and Transformation of Shi‘a Imamiyyah Historiography up to 656 AH (Doctoral dissertation, University of Tehran).
    32. Yousefi, Z. (2020). Factors Affecting Selection and Transmission of Historical Narratives in Sheikh Tusi’s Al-Amali (Master’s thesis, Ferdowsi University of Mashhad).
تاریخ فرهنگ ایران
دوره 1، شماره 1 - شماره پیاپی 1
بهار و تابستان
فروردین 1403
صفحه 111-124

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 17 دی 1402
  • تاریخ بازنگری: 05 بهمن 1402
  • تاریخ پذیرش: 10 بهمن 1402
  • تاریخ انتشار: 01 فروردین 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار