مطالعه تطبیقی داستان داود نبی در منابع اسلامی، یهودی و خمسه نظامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی Released under (CC BY-NC 4.0) license I Open Access I

نویسنده

دانشکده ادبیات و زبان های خارجی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

در کتاب عهد عتیق و عهد جدید، به زندگانی و سرگذشت داود (ع) به تفصیل پرداخته شده‌است و برای آگاهی از جزئیّات زندگی وی هیچ سند و منبعی بالاتر از تورات وجود ندارد.  ویژگی‌ها و صفاتی که کتاب مقدّس برای حضرت داود آورده‌است، وی را فراتر از یک پادشاه معمولی معرفی می‌کند، امّا از این طریق نمی‌توان به صراحت او را یکی از انبیا دانست. علاوه بر مورد اخیر در کتاب مقدّس، قبایحی به آن حضرت نسبت داده شده‌است که درست در نقطه مقابل عصمت انبیا قرار دارد و در جهان اسلام به ویژه مکتب تشیّع با ادلّه عقلی و نقلی محکم بر بطلان آن، حکم داده شده‌است. با وجود این، منابع اسلامی نتوانسته خود را از نفوذ چنین عقاید سست و بی بنیاد مندرج در کتاب مقدّس محفوظ بدارد. کلام‌الله مجید، ضمن معرفی آن حضرت به عنوان یکی از انبیای بزرگ از اوصاف و توانایی‌های ویژه او نیز یاد می‌کند. حکیم نظامی گنجه‌ای هم به جهت مطالعات و معلومات گسترده در پهنه علوم اسلامی و همچنین آشنایی با اخبار و روایات منقول در سنّت یهودی و مسیحی به قصّه داود (ع) اشاراتی دارد که در خور تامّل و تحقیق بایسته و شایسته است. پرسش اصلی این پژوهش این است که وجه اشتراک و اختلاف روایت حکیم نظامی در داستان داود با منابع چیست و اشارات او بر چه اساس و بنیادی استوار است. پژوهش حاضر با مطالعه و خوانش تطبیقی داستان  داود نبی و روش تحلیلی، توصیفی و مقایسه‌ای بر آن است تا برای سؤال اصلی این تحقیق پاسخ مناسب و و اقناعی ارائه دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که نظامی در روایت داستان داود (ع) کمترین عدولی از منابع اسلامی و غیر اسلامی ندارد، امّا برخی تازگی‌ها و نکته‌های لطیف و در خور تامل در نگاه وی نهفته است که در متن مقاله مورد تحلیل و واکاوی قرار گرفته‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Story of Prophet David in Islamic, jewish Sources and Nezami’s Khamsa

نویسنده [English]

  • Mohammad Khakpour
Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, University of Tabriz, Tabriz, Iran
چکیده [English]

The Old and New Testaments provide detailed accounts of the life and story of David and no document or source surpasses the Torah in revealing the specifics of his life. The characteristics and attributes ascribed to him in the Bible elevate him beyond an ordinary king, yet they do not explicitly confirm his status as a prophet. Moreover, the Bible attributes certain moral failings to him, which directly contradict the doctrine of prophetic infallibility—a position firmly rejected in the Islamic world, particularly in Shia theology, through rational and textual evidence. Despite this, Islamic sources have not remained entirely immune to the influence of such weak and baseless beliefs found in the Bible. The Holy Quran, while introducing David as one of the great prophets, also mentions his unique qualities and abilities. Hakim Nezami of Ganja, due to his extensive studies in Islamic sciences and familiarity with Jewish and Christian traditions, makes noteworthy allusions to the story of David (PBUH) in his Khamsa, which deserve careful examination and research. The primary question of this study is: What are the similarities and differences between Nezami’s narrative of David’s story and other sources, and on what foundation are his The findings indicate that Nezami does not deviate from Islamic and non-Islamic sources in narrating the story of David. However, his perspective contains some novel, subtle, and thought-provoking points, which are analyzed in detail within the paper.

کلیدواژه‌ها [English]

  • David
  • Quran and Islamic Sources
  • The Bible
  • Nezami’s Khamsa
  • Prophetic Ascension

Publisher: University of Tabriz       Copyright © The Authors   

   

 

This is an open access article distributed under the following Creative Commons license: Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0)

مراجع

  1.  قرآن کریم (139۶)، (ترجمه، توضیحات و واژه‏نامه، مترجم بهاءالدّین خرمشاهی)، چاپ هشتم، تهران با همکاری نیلوفر و  جامی.

    1. ابواسحاق ابراهیم بن منصور خلف نیشابوری (1359)، قصص‏الانبیاء، به اهتمام حبیب یغمایی، چاپ دوم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    2. ابوزاده گتابی، یاسر و خواص، امیر (1402)، طرح کلی حرکت داود علیه السّلام در قرآن و عهد عتیق، معارف دینی در آیینه پژوهش، سال اول، شماره 1، صص60-65.
    3. ابوالحسن بن الهیصم‏البوشنجی (1384)، قصص‏الانبیاء، ترجمۀ محمّد بن اسعد بن عبداللّه الحنفی التستری، تصحیح و تحقیق عباس محمّدزاده، چاپ اوّل، مشهد، دانشگاه فردوسی.
    4. ابوعلی محمّد بن محمّد ( 1353)، تاریخ بلعمی، تصحیح محمّدتقی بهار «ملک‏الشّعرا»، به کوشش محمّد پروین گنابادی، ج 1، چاپ دوم، تهران، زوّار.
    5. بیضاوی، عبداللّه بن عمر (1998)، انوار التَّنْزیلْ فی تفسیرالقرآن، ج 5، چاپ اول، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    6. بی‌نام (1373)، تجارب الأمم فی اخبار ملوک العرب و العجم، تصحیح رضا انزابی نژاد و یحیی کلانتری، چاپ اوّل، مشهد، دانشگاه فردوسی.
    7. جفری، آرتور( 1372)، واژه‌های دخیل در قرآن، ترجمۀ فریدون بدره‏ای، چاپ اوّل، تهران، توس.
    8. جمالی، شهروز (1389)، معراج و بازتاب آن در ادب فارسی، فصلنامۀ علمی – عمومی زبان و ادب فارسی (گرایش عرفان) ادبستان، سال اول، شمارۀ دوّم، ص260
    9. جوالیقی، موهوب بن احمد (1995)، المعرّبُ من الکلام الأعجمی علی حروف المعجم، تصحیح و تنظیم احمد محمّد شاکر، چاپ اوّل، قاهره، دارالکتب‏المصریّة.
    10. حاج منوچهری، فرامرز و رضایی، لیلا ( 1396)، داود/ داوود، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج 23، چاپ اوّل، تهران، مرکز دائرة‏المعارف بزرگ اسلامی.
    11. حسینی، سیّد محمّد (1378)، داوود، زیر نظر احمد صدر حاج سیّد جوادی، کامران فانی، بهاءالدّین خرّمشاهی، ج 7، چاپ اوّل، تهران، نشر شهید محبّی.
    12. حیدری، حسین و حاج اکبری، فاطمه ( 1393)، بن‌مایه‌های مشترک در مزامیر و احادیث مربوط به داود علیه اسّلام در متون اسلامی، سال پنجم، شماره سوم، صص 46 و 62.
    13. خزائلی، محمّد (1350)، اعلام قرآن، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
    14. خوّام، جورج و عباسی، مهرداد (1375)، داوود، دانشنامۀ جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حدّاد عادل، چاپ اوّل، تهران، بنیاد دایرة‏المعارف اسلامی.
    15. راغب اصفهانی، حسین بن محمّد(1992)، مفردات ألفاظ‏القرآن، مصحّح صفوان عدنان، داوودی، چاپ اوّل، بیروت، دارالشامیة.
    16. سید مرتضی، علی بن حسین (1398)، تَنزیه الأنبیاء وَ الأئمِّة علیهم السّلام، تصحیح مهدی مهریزی، چاپ اوّل، مشهد، بنیاد پژوهش‏های اسلامی آستان قدس رضوی.
    17. طبرسی، فضل بن حسن (1408ق)، مجمع‏البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح هاشم رسولی و فضل‏اللّه یزدی طباطبایی، ج 8، چاپ اوّل، بیروت، دارالمعرفة.
    18. طوسی، محمّد بن حسن (بی‌تا)، التِّبیان فی تفسیر القرآن، گردآورنده احمد حبیب عاملی، ج 8، چاپ اول، بیروت، دار احیاء التراث‏العربی.
    19. کتاب مقدّس (1383)، ترجمۀ فاضل خان همدانی و همکاران، ،ج 1 و 2، چاپ دوم، تهران، اساطیر.
    20. کلینی، محمّد بن یعقوب (1985)، فروغ‏الکافی، تصحیح علی‏اکبر غفاری، ج 5، چاپ اوّل، بیروت، دار‏الاضواء.
    21. کاظم‌خانلو، ناصر و دیگران (1396)، سیمای انبیای الهی در خمسه نظامی، مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه، دوره سوم، شماره، ص 88.
    22. مجلسی، محمدباقر (بی‌تا)، بحار الانوار، ج 1۶، 54، تهران، دارالکتب اسلامی.
    23. موسی‏پور، ابراهیم (1388)، داوود، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، سرپرست اسماعیل سعادت، ج 3، چاپ اوّل، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
    24. میبدی، رشیدالدّین(1382)، کشف الاسرار و عدة الابرار، ج 5، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، چاپ هفتم، تهران، امیرکبیر.
    25. نصراللّهی، یداللّه (1386)، ماه مهد چرخ (توصیف معراج حضرت رسول اکرم (ص) در مثنوی‏های نظامی)، مجموعۀ مقالات بزرگداشت سال پیامبراعظم (ص) به کوشش محمّدباقر بهادری، تبریز، دانشگاه تبریز، مؤسّسۀ تحقیقاتی علوم اسلامی-انسانی، ص 260.
    26. نظامی،گنجه‌ا‌ی، الیاس بن یوسف(1363)، مخزن الاسرار، به تصحیح بهروز ثروتیان، چاپ اول، تهران، توس.
    27. نظامی،گنجه‌ا‌ی، الیاس بن یوسف (1386)، خسرو وشیرین، به تصحیح بهروز ثروتیان،چاپ اول، تهران، امیرکبیر.
    28. نظامی،گنجه‌ا‌ی، الیاس بن یوسف. (1391)، لیلی و مجنون، به تصحیح بهروز ثروتیان، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.
    29. نظامی،گنجه‌ا‌ی، الیاس بن یوسف (1391)، هفت‌پیکر، به تصحیح بهروز ثروتیان، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.
    30. نظامی،گنجه‌ا‌ی، الیاس بن یوسف (1393)، شرفنامه، به تصحیح بهروز ثروتیان، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
    31. نظامی،گنجه‌ا‌ی، الیاس بن یوسف (1391)، اقبالنامه، به تصحیح بهروز ثروتیان، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.
    32. نقی‌پورفر، ولی‌الله و حاصلی ایرانشاهی، رحیم (1398)، بررسی علت استغفار حضرت داوود (ع) در آیه «وَ ظَنَّ داوُدُ أَنَّما فَتَنّاهُفَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ...، فصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، سال دوازدهم، شماره دوم (پیاپی 24)، صص 63 و 79.
    33. وفایی، عباسعلی و قاسمی پرشکوه سعید (1392)، بررسی تطبیقی معراجیّه‏های نظامی با نگاه موردی به سه معراج نامۀ «المعراج، معراج النّبی و الاسراء و المعراج»، پژوهش‏های ادبیات تطبیقی، دورۀ 1، شمارۀ 2 (پیاپی 2)، ص، 30.
    34. هاکس، جیمز (1394)، قاموس کتاب مقدّس، چاپ سوم، تهران، اساطیر.
    35. یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب «ابن واضع یعقوبی»،(1362)، تاریخ یعقوبی، ج 1، چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی.

    آوانگاری منابع

    1. Qur’ān. (1396). Tarjome, tozihāt va vāže-nāmeh (B. Khorramshahi, Trans.). Tehran: Niloufar & Jami.
    2. Abū Isḥāq Ibrāhīm b. Manṣūr Khalf Nishābūrī. (1359). Qasas al-anbiyā’ (H. Yaghma’i, Ed.). Tehran: Bonyād Tarjome va Nashr Ketāb.
    3. Abūzāda Gatābī, Y., & Khavās, A. (1402). Tarkh-e kollī-ye harkat-e Dāvod ‘alayh al-salām dar Qur’ān va ‘Ahd-e ‘Atīq. Ma‘āref Dīnī dar Āyīneh-ye Pazhūhesh, 1(1), 60–65.
    4. Abū al-Ḥasan b. al-Hayṣam al-Būshanjī. (1384). Qasas al-anbiyā’ (M. b. As‘ad b. ‘Abdullāh al-Ḥanafī al-Tustarī, Trans.; ‘A. Muḥammadzādeh, Ed.). Mashhad: Ferdowsi University.
    5. Abū ‘Alī Muḥammad b. Muḥammad. (1353). Tārīkh-e Bal‘amī (M. Taqī Bahār, Ed.; M. Parvīn Gonābādī, Coll.). Tehran: Zawār.
    6. Bayḍāwī, ‘Abdullāh b. ‘Umar. (1998). Anwār al-tanzīl fī tafsīr al-Qur’ān (Vol. 5). Beirut: Dār Iḥyā’ al-Turāth al-‘Arabī.
    7. Bi-nām. (1373). Tajārub al-Umam fī akhbār mulūk al-‘Arab va al-‘Ajam (R. Anzābī Nezhād & Y. Kalāntarī, Eds.). Mashhad: Ferdowsi University.
    8. Jafri, A. (1372). Vāže-hā-ye dakhīl dar Qur’ān (F. Badreh’ī, Trans.). Tehran: Tūs.
    9. Jamālī, S. (1389). Ma‘rāj va bāztāb ān dar adab-e Fārsī. Faslnāmeh-ye ‘Elmī-Omumi-ye Zaban va Adab Fārsī (Gerāyesh-e ‘Erfān), 1(2), 260.
    10. Jawālīqī, M. b. A. (1995). Al-mu‘arrab min al-kalām al-a‘jamī ‘alā ḥurūf al-ma‘jam (A. Muḥammad Shākir, Ed.). Cairo: Dār al-Kutub al-Miṣrīyah.
    11. Ḥāj Manūchehrī, F., & Rezā’ī, L. (1396). Dāvod/Dāwūd. Dā’erat al-ma‘āref-e Bozorg-e Eslāmī (K. Mūsavī Bejnourdī, Ed.; Vol. 23). Tehran: Markaz.
    12. Ḥosaynī, S. M. (1378). Dāvod (A. Ṣadr Ḥāj Sīd Javādī, C. Fānī, & B. Khorramshahi, Eds.; Vol. 7). Tehran: Nashr-e Shahid Mohebbī.
    13. Ḥeydari, H., & Ḥāj Akbarī, F. (1393). Bon-māye-hā-ye moshtarak dar mazāmir va ahādīth-e marbūt be Dāvod ‘alayh al-salām dar moton-e Eslāmī. 5(3), 46–62.
    14. Khazā’īlī, M. (1350). A‘lām-e Qur’ān (2nd ed.). Tehran: Amīrkabīr.
    15. Khawwām, J., & ‘Abbāsī, M. (1375). Dāvod. Dāneshnāmeh-ye Jahān-e Eslām (G. H. Ḥaddād ‘Adel, Ed.). Tehran: Bonyād-e Dā’erat al-ma‘āref-e Eslāmī.
    16. Rāghib Esfahānī, Ḥ. b. M. (1992). Mufradāt al-afāz al-Qur’ān (S. ‘Adnān Dāvodī, Ed.). Beirut: Dār al-Shāmīyah.
    17. Sīd Murtazā, ‘Alī b. Ḥusayn. (1398). Tanzīh al-anbiyā’ wa al-a’immah ‘alayhim al-salām (M. Mehrīzī, Ed.). Mashhad: Bonyād-e Pazhūhesh-hā-ye Eslāmī Āstān-e Qods-e Razavī.
    18. Ṭabarī, F. b. Ḥ. (1408 Q). Majma‘ al-bayān fī tafsīr al-Qur’ān (H. Rasūlī & F. Yazdī Tabātabā’ī, Eds.; Vol. 8). Beirut: Dār al-Ma‘rifah.
    19. Ṭūsī, M. b. Ḥ. (n.d.). Al-Tibyān fī tafsīr al-Qur’ān (A. Ḥabīb ‘Āmelī, Ed.; Vol. 8). Beirut: Dār Iḥyā’ al-Turāth al-‘Arabī.
    20. Kitāb-e Moqaddas. (1383). Fāzel Khān Hamdānī et al. (Vols. 1–2; 2nd ed.). Tehran: Asātīr.
    21. Kulaynī, M. b. Y. (1985). Forūgh al-Kāfī (Vol. 5; A. Ghaffārī, Ed.). Beirut: Dār al-‘Aḍwā’.
    22. Kāzem-Khānlū, N., et al. (1396). Sīmā-ye anbiyā-ye elahī dar Khomseh-ye Nezāmī. Motāle‘āt-e Adabiyāt, ‘Erfān va Falsafeh, 3, 88.
    23. Majlisī, M. B. (n.d.). Biḥār al-anwār (Vols. 1–16, 54). Tehran: Dār al-Kutub Eslāmī.
    24. Mūsīpūr, E. (1388). Dāvod. Dāneshnāmeh-ye Zabān va Adab-e Fārsī (I. Sa‘ādat, Ed.; Vol. 3). Tehran: Farhangestān-e Zabān va Adab-e Fārsī.
    25. Mībdī, R. (1382). Kashf al-asrār wa ‘Addat al-abrār (Vol. 5; A. Asghar Ḥekmat, Coll.). Tehran: Amīrkabīr.
    26. Naṣrallāhī, Y. (1386). Māh-e Mahd-e Charkh: Tawsīf-e ma‘rāj-e Ḥazrat-e Rasūl-e Akram (ṣ) dar Masnavī-hā-ye Nezāmī. In M. B. Bahāderī (Ed.), Majmū‘eh-ye Maqālāt-e Bozorgdāsht-e Sāl-e Peyghambar-e A‘ẓam (p. 260). Tabriz: University of Tabriz.
    27. Nezāmī, G. (1363). Makhzan al-asrār (B. Sarvatīān, Ed.). Tehran: Tūs.
    28. Nezāmī, G. (1386). Khosrow va Shīrīn (B. Sarvatīān, Ed.). Tehran: Amīrkabīr.
    29. Nezāmī, G. (1391). Leylī va Majnūn (B. Sarvatīān, Ed., 3rd ed.). Tehran: Amīrkabīr.
    30. Nezāmī, G. (1391). Haft-Paykar (B. Sarvatīān, Ed., 3rd ed.). Tehran: Amīrkabīr.
    31. Nezāmī, G. (1393). Sharafnāmeh (B. Sarvatīān, Ed., 2nd ed.). Tehran: Amīrkabīr.
    32. Nezāmī, G. (1391). Eqbālnāmeh (B. Sarvatīān, Ed., 3rd ed.). Tehran: Amīrkabīr.
    33. Naqīpūrfar, V., & Hāṣelī Irānshāhī, R. (1398). Barrasi-ye ellat-e esteghfār-e Ḥazrat-e Dāvod (ʿalayh al-salām) dar āyah “Wa ẓanna Dāvod annamā fatanāhu…”. Faslnāmeh-e Motāle‘āt-e Qur’ān va Ḥadīth, 12(2), 63–79.
    34. Vafā’ī, ‘A., & Qāsemī Porshkooh, S. (1392). Barrasi-ye tatbīqī-ye Ma‘rājīye-hā-ye Nezāmī ba negāh-e mordī be se Ma‘rāj Nāmeh: al-Ma‘rāj, Ma‘rāj al-nabī va al-Isrā’ wa al-Ma‘rāj. Pazhūhesh-hā-ye Adabiyāt-e Tatbīqī, 1(2), 30.
    35. Hāks, J. (1394). Qāmūs-e Kitāb-e Moqaddas (3rd ed.). Tehran: Asātīr.
    36. Ya‘qūbī, A. b. Abī Ya‘qūb. (1362). Tārīkh-e Ya‘qūbī (Vol. 1; 3rd ed.). Tehran: ‘Ilmī va Farhangī.

     

تاریخ فرهنگ ایران
دوره 2، شماره 2
پاییز و زمستان
مهر 1404
صفحه 1-21

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 30 تیر 1404
  • تاریخ بازنگری: 14 مهر 1404
  • تاریخ پذیرش: 21 آبان 1404
  • تاریخ انتشار: 01 مهر 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار